Kur Geçişkenliği Nedir?
Kur geçişkenliği, döviz kurundaki değişimin ülkedeki mal ve hizmet fiyatları üzerinde oluşturacağı etkiyi, diğer bir değişle enflasyona etkisini ifade eder. Döviz kurundaki yüzdelik değişimin yurtiçi fiyatlar genel seviyesi üzerinde hangi yüzdelik oranda etkilediğini ifade etmemizde yardımcı olur.
Kur Geçişkenliği Nasıl Hesaplanır?
Örneğin bir ülkede 1 yıllık sürede döviz kurunda %10 artış olduğunu ve döviz kurundaki bu artıştan dolayı fiyatların %3 yükseldiğini varsayalım. Bu durumda döviz kuru geçişkenliğinin %30 olarak gerçekleşecektir.
Döviz Kuru Geçişkenliği Formülü = Fiyat Artışı / Döviz Kuru Artışı
Kur Geçişkenliğini Etkileyen Faktörler
Döviz kurlarındaki artış; ithal mal tüketimi ve üretimdeki ithal girdi maliyeti kanallarıyla iktisadi birimlerin tamamına fiyat artışı, yani enflasyon olarak yansımaktadır. Fakat döviz kurundaki artışın kur geçişkenliği her zaman aynı oranda olmamakta ve birçok faktöre göre farklılık göstermektedir. Diğer bir değişle döviz kurundaki değişim, her zaman sabit bir oranda fiyat değişimine neden olmamaktadır. Kur geçişkenliğinin oranı bir çok faktöre göre ve içinde bulunulan konjonktüre göre değişiklik gösterir:
- Potansiyel büyüme oranına uzaklık(ekonomik ısınma ya da ekonomik soğuma)
- Döviz kurundaki geleceğe yönelik beklentiler
- Enflasyona ilişkin geleceğe yönelik beklentiler(beklentilerin bozulması kur geçişkenliğinin artmasına neden olur)
- İhracattaki ithal girdi oranı(üretimdeki yerlilik payı)
- Cari açığın finansmanının dış borçla gerçekleştirilmesi
- İthal mallara ve hizmetlere talebin fiyat esnekliği
- Dolarizasyon seviyesi
Kur Geçişkenliğinin Yüksek Olduğu Konjonktür
Kur geçişkenliğinin yüksek olduğu durumda döviz kurundaki artış, ülkedeki mal ve hizmet fiyatları üzerinde daha yüksek bir artışa sebep olur. Ülke konjonktürü aşağıdaki maddelerde paylaşıldığı gibiyse kur geçişkenliği görece daha yüksek olur:
- Ekonomik ısınmanın(potansiyel üzerinde büyümenin) olduğu dönemler
- Döviz kurunda geleceğe yönelik beklentilerin yüksek ve oynak olması
- İhracatta yüksek ithal girdi oranı
- Yüksek dolarizasyon seviyesi
- İthal mal ve hizmetlere talebin yüksek olması
Kur Geçişkenliğinin Düşük Olduğu Konjonktür
Kur geçişkenliğinin düşük olduğu durumda döviz kurundaki artış, ülkedeki mal ve hizmet fiyatları üzerinde daha sınırlı bir yükselişe sebep olur. Ülke konjonktürü aşağıdaki maddelerde paylaşıldığı gibiyse kur geçişkenliği görece daha düşük olur:
- Ekonomik daralma veya soğumanın olması
- Döviz kurunda geleceğe yönelik beklentilerin düşük olması
- İhracatta düşük ithal girdi oranı
- Düşük dolarizasyon seviyesi
- İthal mal ve hizmetlere talebin düşük olması
Kur Geçişkenliği ve Merkez Bankası
Merkez Bankalarının temel amacı, fiyat istikrarını sağlamaktır. Fiyat istikrarı ile ekonomik kararlarda dikkate almayı gerektirmeyecek seviyede enflasyon oranı kastedilmektedir. TCMB’nin hedef enflasyon oranı ise 2013 yılından bugüne %5’tir.
Merkez Bankalarının döviz kuruna yönelik bir taahhüdü olmasa da döviz kurundaki artış, kur geçişkenliği sebebiyle enflasyona neden olur. Ve Merkez Bankalarının enflasyona yönelik hedeflerini sekteye uğratabilir. Bu sebeple, Merkez Bankalarının dolaylı da olsa döviz kuru seviyeleriyle ilgili sorumlulukları bulunmaktadır. Enflasyon etkisinden dolayı Merkez Bankaları kur seviyelerini yakından izlemekte, para politikası araçları ve rezervleriyle kur seviyelerine müdahalelerde bulunmaktadır.
Kur Geçişkenliğini Azaltacak Devlet Politikaları
Döviz kurundaki artışın fiyat artışına, diğer bir değişle enflasyona, sebep olması kaçınılmazdır. Fakat kur geçişkenliğinin devlet politikalarıyla azaltılması mümkündür. Özellikle yapısal reformlar ve yerel para kıymetinin korunması yönünde yapılacak çalışmalar, kur geçişkenliğinin azalmasını sağlayacaktır. Bunlardan bazılar:
- Üretimde yerli katma değerinin artırılması
- Finansal istikrarın sağlanması
- Yerel para birimi kıymetinin korunması
- Dolarizasyonun azaltılması
Devlet politikaları, yapısal reformlar gerçekleştirerek kur geçişkenliğini azaltmayı hedefler. Enflasyonun kalıcı ve istenilen seviyede tutulması için Merkez Bankasını destekleyici yönde olması hedeflenir.
Türkiye’de Kur Geçişkenliği
Kur geçişkenliği ile ilgili sabit bir oran telaffüz etmek mümkün olmamaklatadır. TCMB tarafından en güncel 2017 yılında yapılan bir çalışma, kur geçişkenliğin %10 ile %25 aralığındaki oranlarda değişim gösterdiğini belirtmektedir. Diğer taraftan ekonomistler tarafından gerçekleştirilen güncel çalışmalar ise kur geçişkenliğinin en yüksek %50 olduğunu tahmin etmektedir.