Arbitraj Nedir? Nasıl Yapılır?

Arbitraj Nedir?

Arbitraj, herhangi mali bir değeri olan malı bir piyasada ucuzdan alıp eş zamanlı ve risk üstlenmeden farklı bir piyasada daha yüksek fiyattan satarak elde edilen risksiz kazanç yöntemidir. Arbitraj fırsatı nadiren, genellikle anlık olarak aşırı arz veya talebin piyasa dengesini bozması sebebiyle ortaya çıkmaktadır.

Arbitraj ile ilgili Önemli Çıkarımlar

• Arbitraj, bir varlığın farklı piyasalardaki küçük fiyat farklılıklarından faydalanmak için aynı anda bir piyasadan alınarak diğer piyasadan satılmasıdır.
• Arbitraj işlemleri, döviz kurları, hisse senetleri, faiz ve emtia gibi finansal üzerinden gerçekleştirilir.
• Arbitraj işlemleri ile piyasalar arasında fiyat dengesizliklerinin oluşmasını önleyerek farklı piyasalar arasındaki fiyat eşitsizliğinin ortadan kalkmasına yardımcı olur.
• Arbitraj işlemlerinde elde edilen kazançlarda risk üstlenilmemektedir.

Arbitrajı İşlemlerini Kimler Yapar?

Arbitraj işlemleri günümüzde algoritmik işlemler yapan yazılımlar kullanılarak broker hizmeti sağlayan finansal kurumlar, bankaların Hazine yönetimleri ve fon yöneticileri tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kişi ve kurumların hazırlamış olduğu bilgisayar yazılımları sayesinde piyasadaki oluşan arbitraj imkanlarını tespit edilir. Tespit edilen arbitraj fırsatları, piyasa dengeye gelene kadar otomatik olarak alım veya satım yönünde işlem yaparlar.

Arbitraj fırsatı, temel olarak aynı ürünün farklı piyasalardaki küçük fiyat farklılıkları üzerinden yapılır. Bireysel yatırımcıların ve küçük ölçekli kurumların gerçekleştireceği işlemlerde ilgili mali ürün için alış-satış fiyat makası yeterince dar olmayacağından arbitraj fırsatı yakalaması pek mümkün olmayacaktır. Arbitraj işlemi gerçekleştirilirken dikkat edilmesi ve hesaba katılması gereken diğer bir husus da işlem komisyon ve maliyetleridir. İşlemlere ilişkin alınan komisyon ve maliyetler, arbitraj işlemi kârından yüksekse arbitraj fırsatından söz etmek mümkün olmayacaktır.

Gelişen teknoloji ve hayatımıza giren algoritmik işlemler ile birlikte hatalı fiyatlardan kaynaklanan arbitraj fırsatları son derece zor hale gelmiştir.

Örneklerle Arbitraj İşlemleri: Arbitraj Nasıl Yapılır?

#1 Basit Arbitraj İşlemi Örneği

Diyelim ki arbitraj imkanlarını takip eden bir yatırımcısınız. Bulunduğunuz dönemde ise finansal piyasalar günümüzün çok gerisinde olduğunu varsayalım. İstanbul’da kapalı çarşıda doların fiyatına bakıyorsunuz ve 1 Doları 10 Türk Lirası karşılığında alabileceğinizi görüyorsunuz. Aynı anda ise Ankara’da 1 Doları 10.15 Türk Lirasına satabileceğiniz başka bir piyasa mevcut. Bu durumda yatırımcı olarak İstanbul’da kapalı çarşıdan doları 10 Türk Lirasına alıp Ankara’da 10.15 Türk lirasına satarak her bir dolar için 15 kuruş kazanmış olursunuz.

Farklı iki piyasadan aynı anda ve risk üstlenmeden gerçekleştirdiğiniz bu işlemle arbitraj yapmış olursunuz ve her bir dolar karşılığı 15 kuruşluk arbitraj kârı elde edersiniz. Bu işlemi, İstanbul’daki dolar alış fiyatınız ile Ankara’daki dolar satış fiyatınız eşitlenene kadar yani kâr elde ettiğiniz sürece gerçekleştirirsiniz. Gerçekleştirdiğiniz bu işlemle, her iki piyasada oluşan sağlıksız fiyat oluşumlarından istifade ederken diğer yandan piyasanın sağlıklı çalışmasına katkıda bulunmuş olursunuz.

Yukarıda gerçekleştirdiğiniz arbitraj işleminde, para takası aynı gün gerçekleştiği için spot piyasa arbitrajı olarak nitelendirilir. Teoride yer arbitrajı(iki uçlu arbitraj) olarak tanımlanır.

#2 Üçlü Arbitraj İşlemi Örneği

Örneğimizi biraz zorlaştırarak farklı parametreler ekleyelim. Cebinizde 1 milyon dolar para olduğunu ve piyasada döviz çiftleri için fiyatların aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım:

EUR/USD = 1.1450
USD/TL = 13.40
EUR/TL = 15.40

Yukarıdaki kur bilgilerini kullanarak EUR/TL kurunun teorik fiyatını hesaplamak mümkün. Hesaplamak için EUR/USD kuru ile USD/TL kurunu birbiriyle çarpacağız. Çarpım sonucunda sonuç EUR/TL kurunun (1.1340*13.40) = 15.3430 olması gerektiği sonucuna ulaşıyoruz. Fakat piyasada EUR/TL kuru örnekte paylaştığımız gibi piyasada hesapladığımız 15.3430 fiyatından farklı olarak 15.40 fiyatından işlem görüyor, yani piyasada EUR/TL fiyatının pahalı olduğunu görüyoruz. Hesapladığımız teorik fiyatın piyasa fiyatından farklı olması bize arbitraj imkanı sağlar.

Yukarıdaki fiyatlar ile arbitraj işlemi gerçekleştirerek kâr elde etmek için amacımız, daha ucuza elde edebileceğimiz Euroyu piyasada daha yüksek olan fiyattan(15.40) satmayı hedefleyeceğiz.

İşlem adımları:

1. 1 milyon USD’yi EUR’a çevir(1.000.000 USD / 1.1450) = 873.362,45 EUR
2. Elde edilen EUR tutarını TL’ye çevir(873.362,45 * 15.40) = 13.449.781,66 TL
3. Elde edilen TL tutarını USD’ye çevir(13.449.781,66 / 13.40) = 1.003.715,05 USD

Arbitraj işlemiyle başlangıç tutarımız olan 1.000.000 USD’yi işlemin sonunda 1.003.715,05’ye yükselterek bu işlemden 3.715,05 USD kar elde ettik. Yine arbitraj işleminin doğası gereği, piyasadaki EUR/TL fiyatıyla hesapladığımız teorik EUR/TL fiyatı eşitlenene kadar arbitraj işlemi gerçekleştirerek kâr elde ederiz. Böylelikle piyasalardaki sağlıksız fiyat oluşumlarının önüne geçmiş oluruz.

Üç para biriminin fiyatları kullanılarak gerçekleştirilen arbitraj işlemine üçgen arbitraj denir. Üçgen arbitrajı tespit etmek için piyasa fiyatı ve hesaplanan teorik fiyat karşılaştırılır.

#3 Üçlü Arbitraj İşlemi Örneği

Yukarıdaki 2 numaralı örnekte, alış ve satış fiyatlarının birbirine eşit olduğunu varsaymıştık. Yani üç döviz çifti için paylaştığımız fiyatlar alım ve satım yaptığımız durumda kullanabileceğimiz fiyatlardı. Fakat pratikte alış ve satış için fiyatlar birbirinden farklıdır. Piyasada işlem yaparken alış fiyatları satış fiyatlarından düşüktür. Bu sebeple arbitraj imkanı olup olmadığına yönelik teorik fiyat hesaplamalarını gerçekleştirirken alış ve satış fiyatı farklılığını dikkate almalıyız. Pratiğe daha uygun örnek olması için alış ve satış fiyatlarını da ekleyerek yeni bir örnek yapalım: Bir piyasadaki

Arbitraj fırsatı olup olmadığını anlamak için yine EUR/TL döviz çifti için teorik fiyat hesaplaması gerçekleştirmemiz gerekiyor.

EUR/TL Alış fiyatını bulmak için: EUR/USD Alış Fiyatı * USD/TRY Satış fiyatı formülünü kullanacağız.( 1.1350 * 13.4100 = 15.2204)

EUR/TL Satış fiyatını bulmak için: EUR/USD Satış Fiyatı * USD/TRY Alış fiyatı formülünü kullanacağız.( 1.1380 * 13.4060 = 15.2560)

Örneğe devam etmeden önce örnekte paylaştığımız piyasa alış fiyatının bizim için satış fiyatı, piyasa satış fiyatının ise bizim için alış fiyatı olduğunu belirtmek gerekir.

Teorik fiyat hesaplamamıza göre piyasada EUR/TL alış fiyatı 15.2204 ve satış fiyatı 15.2560 olması gerekirken piyasadaki fiyatların teorik fiyatlara eşit olmadığını görüyoruz. Piyasa alış fiyatı, teorik alış fiyatımızdan düşük olması arbitraj fırsatı sunmamaktadır. Öte yandan EUR/TL’nin piyasa satış fiyatı ile teorik fiyatı karşılaştırdığımızda piyasa satış kurundan düşük bir teorik satış fiyatı, arbitraj fırsatı oluşturmaktadır. Bu sebeple aşağıdaki adımlarda işlem gerçekleştirerek arbitraj fırsatından yararlanırız:

• 1.000.000 USD’yi 13.4060’tan TL’ye çeviririz.(1.000.000 USD * 13.4060) = 13.406.000 TL
• 13.406.000 TL’yi 15.1900’dan Euro’ya çeviririz.(13.406.000 / 15.1900) = 882.554,31 EUR.
• 882.554,31 EUR’u 1.1350’den dolara çeviririz.(882.554,31 * 1.1350) = 1.001.699,14

Böylelikle başlangıç tutarımız olan 1.000.000 USD’yi arbitraj işlemi sonunda 1.001.699,14 USD tutarına yükselterek 1.699,14 USD kâr elde ettik.

Konu karmaşık gelebilir, anlamayı basitleştirmek üzere aşağıdaki linkte yukarıdaki hesaplamanın excel formatını paylaştım.

#4 Vadeli İşlem Arbitraj Örneği

Arbitraj işlemleri yukarıda verdiğimiz örnek gibi sadece spot piyasalarda(anında alım satımın gerçekleştiği piyasalar) gerçekleşmez. Arbitraja konu olabilecek bir finansal ürünün spot fiyatı ve vadeli işlem fiyatı arasında bir fiyatlama hatasından da kaynaklanabilmektedir. Yani fiyatların, teorik fiyatlardan uzaklaşması sonucunda arbitraj imkanı doğar. Bu işlem, teorik olarak hesaplanan; olması gereken vadeli fiyattan düşük veya yüksek olmasından dolayı arbitraja imkan vermesi sonucu oluşmaktadır. Bu arbitraj, genelde döviz kurları üzerinden yapılmaya çalışılır.

Bir de spot piyasalar ve vadeli piyasalardaki arbitraj imkanının hesaplanmasına bir örnek vererek açıklayalım,

Vereceğimiz örnekte arbitraj imkanı olup olmadığını aşağıdaki formülle tespit edeceğiz. Eğer formülün iki tarafında da eşitlik varsa arbitraja imkan olmadığı ve fiyatların doğru olduğu yorumunu yapabiliriz. Tersi durumda, yani formülün iki tarafında eşitlik sağlanamazsa eksik değerli olduğunu tespit ettiğimiz para birimlerinde işlemler yaparız.

FORMÜL: (Spot Fiyat – Vadeli Fiyat) / Vadeli Fiyat  = Dolaylı Kotasyon Para birimi Faizi / Dolaysız Kotasyon Para Birimi Faizi- Reklamlar –

Örnek:

Spot Fiyat :  1.5BRL/1$
Future Fiyat (3ay) :  1.48BRL/1$
ABD 3 Aylık Faiz Oranı :  %2,5
BRL 3 Aylık Faiz Oranı  : %1.15

Yukarıdaki verilere göre elinde 1 milyon $’ı olan yatırımcı hangi ülkede yatırım yapmalıdır?

Çözüm:

Formül : (1.50-1.48)/1.48=0.025-0.0115

                          0.0135=0.0135

Çıkan sonuca göre faiz oranı farkları Brezilya Realinin %1.35 prim yapması gerektiğini göstermektedir. Ve BRL vadeli piyasada %1.35 değer kazanmıştır. Burada olması gereken vadeli fiyatlardan sapma olmadığı için arbitraj imkanı yoktur yorumu yapılabilir.

Başka senaryo ile, Brezilya Reali faiz oranlarını değiştirerek aynı işlemi tekrar yapalım.

Spot Fiyat :  1.5BRL/1$
Future Fiyat (3ay) :  1.48BRL/1$
ABD 3 Aylık Faiz Oranı :  %2,5
BRL 3 Aylık Faiz Oranı  : %1.5

Çözüm:

Formül : (1.50-1.48)/1.48=0.025-0.015

                           0.0135≠0.010

Eşitliğin her iki tarafı da birbirine eşit olmaması olması gereken teorik fiyattan uzaklaşmayı ifade etmekte, finansal aktörler için arbitraj imkanı sağlamaktadır. BRL %1 değer kazanması gerekirken %1.35 değer kazanmış, aşırı değerlenmiştir. USD için değerlendirecek olursak %1 değer kaybetmesi gerekirken, %1.35 değer kaybetmiştir. Fazla değersiz hale gelmiştir. Bunun mantığını oturtmakta güçlük çekiyorsanız faiz oranı yüksek ülkenin para biriminin daha çok değer kaybetmesi gerektiğini hatırlamanız yeterli olacaktır.

Bu örnekten arbitraj karı sağlamak spot piyasadan va vadeli piyasadan iki bacağında da farklı işlemler yapmak gerekir.

Vadeli Arbitraj İçin Bugün Yapılması Gereken İşlemler:

1. 1 milyon $ borç alıp BRL’ne dönüştürmek. 1.000.000$x1.5=1.500.000 BRL (Borç aldığımız para fazla değer kaybetmiş olan paradır.)
2. %1.5 faizle Brezilya Reali para birimi faizine yatırılmalıdır.(Daha fazla değerlenen para birimi cinsinden faize yatırılır.)
3. Vadeli piyasadan(forward) satış yapmalıyız. 1.522.500/1,48 = 1.028.716 $

Vadeli Arbitraj İçin Vade Sonunda (3 ay sonra) yapılması gereken işlemler:

1. Mevduatımızı kapatmalıyız. 1.500.000 BRL x 1.015 = 1.522.500 BRL
2. Borcumuzu geri ödemeliyiz. 1.000.000 x 1.025 = 1.025.000$
3. Kar zarar hesaplama : 1.028.716$-1.025.000$=3.716 $

Bu yapılan arbitraj türüne teoride Güvenceli/Garantili faiz arbitrajı denilmektedir.

Özet

Örneklerden de gördüğümüz üzere arbitraj işlemleri genel olarak piyasalar arasındaki fiyatlanma farklılıklarından oluşuyor. Bu boşluğu yatırımcılar, arbitraj imkanı ortadan kalkana kadar alım satım işlemleri yaparak piyasaları dengeye getiriyor.