Ülkeler arasında üretkenlik ve yaşam standartlarını karşılaştırmaya yönelik çeşitli makroekonomik analizler bulunuyor. Bu analizlerden en çok popüler olanlardan birisi de “satınalma gücü paritesi” dir.
Satınalma Gücü Paritesi Nedir?
Satınalma Gücü Paritesi(SAGP),(ingilizcesi :Purchasing Powerity Parity, PPP) ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıklarını ortadan kaldırmak ve oluşturulan bir “mal sepetiyle” bireylerin gerçek alım gücünü hesaplayan bir ekonomik teoridir. Bu teorideki en önemli ve unutmamanız gereken nokta, ülke vatandaşlarının paralarını kendi ülkelerinde harcadıkları varsayımıdır.
Örnek olarak, Türkiye ve Amerika’da bir mal(alışveriş) sepeti oluşturalım:
Bu alışveriş sepetinin içerisinde 5 adet ekmek, 10 adet yumurta, 10 kilo domates, 5 kilo peynir, 1 kilo un, 1 litre yağ, 1 litre süt olsun. Bu sepetteki mallar Türkiye’de 100 TL’ye alınabiliyor iken Amerika’da $50’a alınabiliyor olsun. Bu sepet hesabına göre satınalma gücü paritesi örneğine göre kolaylıkla 100TL’nin ve $50’ın alım gücünün eşit olduğunu söyleyebiliriz. Ve varsayıma göre iki ülke vatandaşları, mal sepetlerini kendi ülkelerinde dolduracağından 1 Dolar, 2 Türk Lirasına eşit olacaktır. Örneğimize göre, Amerika’da $1.000 maaş alan biriyle Türkiye’de 2.000TL maaş alan birinin alım güçleri eşit anlamına gelmektedir. Fakat piyasada Dolar/TL kuru bu orandan bağımsız ve farklıdır.
Formülize edersek SAGP(ABD/Türkiye)= 50$/100TL = 1$/2TL
Satınalma Gücü Paritesine Neden İhtiyaç Duyuldu?
Örneklerin ve tanımların üzerine tekrar edecek olursak;
Uluslararası gelişmişlik kıyaslamalarında, karşılaştırma yaparken ortak bir döviz cinsine dönüştürülmüş kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi hasıla(GSYH) değerleri kullanılmaktadır. Bu kıyaslama esnasında yerel paradan ortak bir döviz cinsine dönüştürülürken ülkede o an geçerli döviz kuru kullanıldığında ulaşılan kişi başına düşen GSYH değeri, yerel paranın alım gücünü göstermeyecektir.
Döviz kuru kullanılarak ortak bir para birimine dönüştürülen harcamalar, sadece satın alınan mal ve hizmetin hacmini değil aynı zamanda ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıklarını da yansıtmaktadır.
Satınalma Gücü Paritesi, ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farkını gidererek reel mal ve hizmet hacminin karşılaştırılmasına yönelik yöntem arayışlarının sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Mal Sepeti Nasıl Oluşturuluyor?
Ülkeler arasında satınalma gücü paritesinin kıyaslamasını güvenilir hale getirmek için çok çeşitli malların sepete eklenmesi gerekir. Toplanması gereken veri miktarının büyüklüğü ve karmaşıklığından dolayı bu süreç Dünya Bankası(World Bank)‘nın koordinasyonluğunda yönetilmektedir. Hesaplama kuralları, Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü ve Pensilvanya Üniversitesi tarafından belirlenmiştir. Hesaplamalara Eurostat(Avrupa İstatistik Ofisi ve OECD(Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) tarafından destek verilir.
Veri Yayımlama Periyodu
Dünya Bankası her üç yılda bir, çeşitli ülkeleri ABD doları cinsinden Satınalma Gücü Paritesi ile karşılaştıran bir rapor oluşturur ve yayımlar. IMF(Uluslararası Para Fonu) ve OECD(Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) , ekonomi politikaları hakkında tahmin yapmak ve ülkelere tavsiyede bulunmak için bu verileri kullanır.
SAGP teorisinin yanı sıra aynı amaçla; Big Mac, KFC, iPad Endeksleri de kurumlar tarafından oluşturulmuştur.