Net hata ve noksan, ödemeler dengesinde yer alan kaynağı belirlenemeyen döviz giriş ve çıkışlarının yazıldığı hesap kalemidir. Merkez Bankaları tarafından hazırlanan ödemeler dengesi raporundaki eşitsizliği dengeleyen hesaba ise net hata ve noksan hesabı denir.
Net Hata ve Noksan Neden Kaynaklanır?
Net hata ve noksan, uluslararası literatürde ölçüm hataları ve ödemeler dengesindeki verilerin eksik veya fazla hesaplanmasından kaynaklanır. Fakat literatürün ötesinde Merkez Bankaları tarafından belirli periyotlarla hazırlanan ödemeler dengesinin kendine has bazı özelliklerinden kaynaklanabilmektedir. Bu Özellikler;
-
Zaman uyumsuzlukları
İhracat veya ithalat işlemlerinde malın ve paranın farklı ödeme dengesi periyotunda ülkede bulunması durumunda gerçekleşir. Örneğin yapılan ihracat bedelinin ülkeye giriş zamanı, ihraç ve ödemeler dengesi raporunun hazırlanış tarihinden daha sonra gerçekleşiyorsa net hata ve noksan kalemi ihracat bedeli kadar negatif olur. Mal çıkmıştır fakat parası gelmemiştir.
-
Kayıt dışılıklar
Yasal olmayan yöntemlerle gerçekleşen yöntemlerle ülkeye para giriş ve çıkışlarının gerçekleşmesinden kaynaklanır. En bilinen örneği akaryakıt ve uyuşturucu ticaretleridir.
-
Gümrük işlemlerinde yanlış beyanlar
Gümrüklerden giren ve çıkan ihracat ve ithalatlarda yanlış beyanlar ile bu işlemler karşılığında giren ve çıkan dövizlerin farklı olması net hata ve noksan kalemini etkiler.
-
Ödemeler Dengesindeki gelir veya giderlerin sistem dışına aktarılması
Türk parası kıymeti koruma kanunu çerçevesinde 2008 yılında, İhracat bedellerinin tasarrufu serbest bırakıldığından ülkeye getirilmesi zorunlu değildir. İhracat yapan kişi veya kurum, ihracat gelirini ülke dışında tutabileceğinden bu tutar net hata noksan kalemine yansıyabilir. Aynı şekilde yapılan ihracat veya ithalatın finansmanında sistem dışından finansal kaynak elde edilmesi net hata ve noksan kalemini etkiler.
-
Anket yoluyla elde edilen verilerdeki hatalar
Turizm gelirleri, bavul ticareti gibi anket yoluyla elde edilen verilerin normalden düşük veya fazla olması net hata noksan kalemini etkileyebilir.
Yazdıklarımız çerçevesinde net hata ve noksan hesabının bir dönem pozitif sonraki dönem negatif olması beklenir. Net hata noksan kaleminin sıfıra yakın olması da ölçüm hatasının var olmadığı sonucunu çıkarmaz. Net hata ve noksan kalemlerinde sürekli pozitif veya sürekli negatif sonuçların çıkması sistematik bir hatanın var olduğuna işaret eder. Net hata ve noksan kalemi uzun vadeli izlendiğinde sıfıra yakın olması beklenir.