Fiyatı arttığında daha fazla talep gören mallara giffen malı denir. Talep kanununa göre bir malın fiyatı arttıkça talep edilen miktarın azalması gerekirken giffen mallarında bu kanun geçerliliğini yitirmektedir. Talep anomalisi(istisnası) olarak bilinen bu teoriye ise giffen paradoksu denir.
Giffen paradoksuna göre giffen malının fiyatı arttıkça talebi artar, fiyatı düştükçe talebi azalır.
Bir malın giffen malı olabilmesi için üç kriter vardır:
- Mal, düşük(fakir) mal olmalıdır. Yani, gelirin arttığı durumda talebin azaldığı, gelirin düştüğü durumda ise talebin arttığı mal çeşitidir.(Örneğin, geliriniz ne kadar az ise doymak için daha çok ekmek yersiniz.)
- Malın ikamesi zor olmalıdır. Ekmek örneğimizden devam edersek, ekmek yerine başka bir mal tüketememelisiniz.
- Toplam gelirin önemli bir kısmının harcandığı mal olmalıdır.
Giffen teorisi, İskoç istatistikçi Robert Giffen tarafından ortaya atılmıştır. 1845 ve 1852 yılları arasında İzlanda’da yaşanan “Büyük Kıtlık” esnasında patates fiyatları arttıkça yoksul tüketicilerin, et gibi daha besleyici ve pahalı yiyecek maddeleri için çok az para harcadıkları gözlemleniyor. Dolayısıyla daha çok et ve daha az patates almayı tercih etseler de, yükselen patates fiyatları fakir kesiminin daha fazla patates ve daha az et satın almalarına neden oldu. Bunun sonucunda artan patates fiyatları, fakir kesimin alacağı etin de önüne geçerek daha çok patates tüketmelerine sebep olmuştur. Teoriyi her ne kadar Robert Giffen ortaya atsa da zamanın ünlü ekonomisti Alfred Marshall, Principle of Economics kitabında Giffen’in teorisinden bahseder.*
Giffen Paradoksu Örneği
Harvard ekonomistlerinden Robert Jensen ve Nolan Miller’ın 2007 yılında hazırladığı bir çalışmada Giffen’in daha yeni ve belki de daha iyi bir örneği sunuyor. Jensen ve Miller, Çin’deki iki ilde (pirincin besin unsuru olan Hunan’da ve buğdayın düşük mal olduğu yerde bulunan Gansu ilinde) bir tarla deneyi gerçekleştirdi. Her iki ildeki rastgele seçilmiş hanelere temel yiyecek alımlarını sübvanse(teşvik) eden fişler verildi.
Ekonomistler, Hunan hane halkları tarafından pirinç açısından sergilenen Giffen davranışına ilişkin güçlü kanıtlar buldular. Sübvansiyon yoluyla pirinç fiyatının düşürülmesi hanehalkı tarafından pirinç talebinin azalmasına neden olurken, fiyat artışı (sübvansiyonu kaldırılarak) bunun tersi bir etki yarattı. Gansu’da buğday ile ilgili kanıtlar daha zayıftı, çünkü Giffen davranışına ilişkin iki temel koşul tam olarak gözlenmemiştir. Bunlar; buğdayın sınırlı bir ikame olması ve hane halkı sadece temel yiyecekleri tüketmeleri kadar fakir olmalarından kaynaklanmıştır. Deneyin sonucunda ekonomistler, pirincin giffen malı olarak daha uygun olduğuna da karar veriyorlar.
*Alfred Marshall: Principles of Economics, eigtht edition, London, MacMillan and Co. Ltd., 1920, Book III, Chapter VI, Para. III.VI.17: “There are however some exceptions. For instance, as Sir R. Giffen has pointed out, a rise in the price of bread makes so large a drain on the resources of the poorer labouring families and raises so much the marginal utility of money to them, that they are forced to curtail their consumption of meat and the more expensive farinaceous foods: and, bread being still the cheapest food which they can get and will take, they consume more, and not less of it. But such cases are rare; when they are met with, each must be treated on its own merits.”