Bu yazımızda yatırım kuruluşlarının – eski ismiyle “aracı kurum” larının – ne olduğunu, hangi işleri yaptığını, sektördeki istihdam sayılarından tutun başlıca gelirleri, giderleri, maliyetleri, rekabet yapısı gibi her türlü konuda bilgi sahibi olabileceksiniz.
Öncelikle tanımdan başlayalım. Aracı kurum tanımı yatırım kuruluşu diye geçmeye başladı. Yazı da yatırım kuruluşu deyince lütfen aracı kurulum olarak anlayınız.
Yatırım Kuruluşu Nedir?
Hisse senetlerinin alım satımına aracılık yapmak için, yani fon fazlasıyla fon açığı olan tarafları bir araya getirmek için kurulmuş kurumdur. Bariz bir komisyoncu özelliği taşımaktadır.
Eee Bu İşi Bankalar da Yapabilirdi?
Maalesef hiç öyle değil. Çünkü sermaye piyasası işlemlerinin ve bankacılık işlemlerinin risk algıları çok farklıdır. Kısa bir örnekle açıklayayım hemen. Amerika’da 1900’lü yılların başlarında bankacılık işlemleri ve sermaye piyasası işlemlerini bankalar da yürütebiliyorlardı. Her bu iki işlem için farklı kurumlar kurmaya ihtiyaç yoktu. 1920’li yıllarda sermaye piyasaları çok iyi karlar getirmekte ve bankalar bu durumu fırsat olarak görüp daha çok para kazanmak için topladıkları tüm mevduatları da sermaye piyasalarına yatırıyorlardı. Bu durum Amerika borsalarında oluşabilecek bir kriz için sadece yatırım kuruluşlarını değil, bunun yanında bu riske maruz olan bankaları da etkileyecekti. Ki 1929 yılında tüm sermaye piyasalarının çöküşüyle bankacılık ve sermaye piyasası işlemlerinin farklı risk algılarının taşıdığı anlaşıldı ve bu konu hakkında düzenlemeler yapıldı. Bu yüzden günümüzde de bankacılık işlemleri, aracı kurum işlemlerinden ayrılmış bulunmaktadır. Bu yüzden genelde tüm bankalar ayrıca yatırım kuruluşu kurmaktadırlar.
Aracı Kurumlar Hangi İşlemleri Gerçekleştirebilirler?
- Sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla veya halka arz edilmeksizin satışı,
- Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının alım – satım işlemlerine aracılık,
- Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların alım – satım işlemlerine aracılık,
- Menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhütleri ile alım – satımına aracılık (repo – ters repo)
- Yatırım danışmanlığı,
- Portföy işletmeciliği veya yöneticiliği işlemlerine aracılık yapabilirler.
(Tabi bu işlemlerin her biri için kurul tarafından tek tek belge almaları gerekmektedir.)
Yatırım Kuruluşlarının en temel geliri olan aracılık (komisyon) gelirlerinin yanı sıra, yukarıda saydığımız gibi hizmetlerle de gelir elde etmektedirler.
Aşağıdaki fotoğrafta 2013 faaliyet raporu henüz çıkmadığı için 2012/2011 verileriyle bu gelir kalemlerini inceleyebilirsiniz. Aracı kurumların gelir ve gider kalemleri arasında karlılık konusunda bir ön fikir sağlayabilirsiniz.
1.GELİR DAĞILIMI
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi aracı kurumların ortalama gelirlerinin yarısından fazlası komisyon gelirlerinden oluşmaktadır. Geriye kalan kısımları da hizmet gelirleri, kurum portföyleri ve diğer hizmetlerden alınan gelirler olarak incelenmektedir.
1.a. Komisyon Gelirleri
Toplam gelirler içerisinde %50’den fazla bir payı olduğunu söylemiştik. Bu büyük pizza diliminde en çok fazla hisse senedi var. Arkasından vadeli işlem komisyon gelirleri gelmektedir.
1.b. Hizmet Gelirleri
1.b.1. Kurumsal Finansman Gelirleri
2. GİDER DAĞILIMI
3. ARACI KURUM’LARIN KAR DAĞILIMLARI
İşin aslında en önemli kısımlarından birini de şimdi paylaşıyorum. Özellikle 2000’lerin başından beri yasal otoriteler tarafından sermaye piyasalarını geliştirmek ve Istanbul’u Finans merkezi yapma adımıyla çok daha ilgili olduğunu düşünüyorum.
2000 yılında sektörde 8.500’e yakın çalışan var. Ve aşağıda da görüldüğü 20-30 aracı kurum varken 8.500’lerde çalışan sayısı mevcut. aracı kurum sayısı 70’lerde iken de çalışan sayısı 5.500 civarlarında kalmış maalesef. Aslında iş yükünün arttığı yorumunu çıkartabiliriz.
Yasal Otoriteler canla başla yapısal reformlar yönünde çalışmalarını sürdürürlerken bir şeyleri unuttuk sanırım. 2023 hedeflerine bu sermaye piyasaları verileriyle ulaşmanın zor olduğunu düşünüyorum. Keza sermaye piyasalarında yıllardan beri yüksek potansiyele sahip olmamıza rağmen bir türlü avantaja çevirmeyi bilemedik. Özellikle finansal okur yazarlık üzerinde farkındalıkları ve öğrenmeyi desteklememizin gerektiğini, bu konuda ek teşviklerin getirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
Tek kelime; olmamışız(henüz)