Türkiye’de franchising pazarı tam anlamıyla büyüme rekoru kırıyor. Zincir mağaza sayısı bin 900’e, şube sayısı 50 bine ulaştı. Uzmanlara göre franchising 2014’te yatırım cazibesini koruyacak sektörlerin ve yıldızı parlayacak işlerin en başında geliyor.
Franchise, Türkçe karşılığı “imtiyaz” olan İngilizce bir kelime. Fransızca “affanchir” olan franchise verme sözcüğünden türetilen franchisor ise “franchising” imtiyaz verme olarak Türkçeye çevrilebilir.
Peki ne demek franchising?
Franchise (veya franchising), bir sistem ve markanın imtiyaz hakkı sahibinin, belirli süre, koşul ve sınırlar içinde, işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin sürekli disiplin ve destek sağlayarak, belirli bir bedel karşılığında, bağımsız yatırımcılara sistem ve markasını kullandırmasına dayanan, uzun vadeli ve sürekli bir iş ilişkisidir.
Yani franchise, başarılı bir iş fikri etrafında toplanmış küçük girişimcilerin büyük firma gibi davranmasını sağlar.
Franchise sistemi ilk olarak ABD’de doğup karlı oluşu sayesinde hızla dünyaya yayıldı. Başta ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya olmak üzere binlrce marka franchise veriyor. Her ülkede önce uluslararası yaygınlığı olan firmalar tarafından benimsenip ülkenin ekonomik yapısına göre 10-15 yıl içinde yerli firmalar tarafından da uygulanmaya başlıyor. Tüketim potansiyelinin olduğu hemen her ülkeye lider markalar bu alanda yatırım yapmışlar. Dünya üzerinde franchising sistemi ile çalışan yaklaşık 60 iş sektörü mevcuttur. Bu sektörler arasında otomobil kiralama, bilgisayar, perakende satış mağazaları, eğitim, yiyecek, sağlık ürünleri, kuru temizleme, fast-food gibi sektörler bulunmaktadır. Özellikle hizmet sektöründe çeşitlendirme hızla artmaktadır. Franchise sistemini kullanan markalar rakiplerinin açık arayla önüne geçmiş durumda olup rekabet artık franchise markalar arasında yaşanıyor. Markalarla büyüyen nesil alacağı markada büyüklük ve yaygınlık arıyor. Alışveriş merkezlerinin zincir marka olmayanlara yer vermek bile istememesi, gelecekte franchise verenlerin nasıl üstünlük sağlayacağının bir göstergesi. Franchise vermeyen firmalar bile, ancak franchise tekniklerini kullandıklarında zincirleşerek yayılmayı başarıyorlar.
TÜRKİYE’DE FRANCHİSİNG PAZARI
uzmanlar Türkiye franchise pazarının 2014’te büyümesini sürdüreceği konusunda hemfikirler. Türkiye’de bayilik pazarı ve perakende sektörü hızlı büyümesini sürdürecek. Yabancı manşeli yeni yatırımcılar gelecek. Yerli zincirler de yurtiçinin aynı sıra yurtdışında şubeler açacaklar. Ulusal pazara çıkan Anadolu markalarının sayısı artacak. UFRAD (Uluslararası Franchising Derneği) verilerine göre, Türkiye’de bin876 zincir mağaza var. Bunların %24’ü yabancı, %74’ü Türk kökenli markalar. Bunlara ait 50 bin civarında şube franchise ya da bayilik sistemiyle büyüyor. Türkiye’de franchis veren bin 471 şirket var. Zincirler içindeki oranı ise %78. Sadece kendi şubelerini açıp kendileri işleten zincirler %22 oranında. Çok değil bundan beş yıl öncesine kadar franchise veren şirket sayısı 400-500 arasında değişiyordu. Sadece bu rakamlar bile franchise pazarındaki muazzam büyümeyi gösteriyor. Bu marka ve temsilcilerinin oluşturduğu pazarın yıllık hacmi ise 35 milyar dolara ulaştı.
2014’TE BÜYÜME SÜRECEK
Franchise pazarında bu hızlı büyümenin dinamosu olarak üç başlık burgulanıyor. Alışveril merkesi (AVM) sayısının artması, sosyalleşme ve dışarıda yeme içme kültürünün hızla gelişmesi. Uzmanlara göre artan şehirleşme ve yeni açılacak AVM’lerin etkisiyle franchise pazarı 2014’te de büyüyecek. Franchise pazarında en dikkat çeken sektör ise kuşkusuz yeme içme sektörü. Bu alanda faaliyet gösteren firmalar birbirinin ardına şubeler açıyorlar.
PEKİ BÜYÜME HANGİ ALANLARDA OLACAK? PAZAR FIRSATLARLA DOLU
Türkiye’de franchise pazarı şimdiye kadar gıda markalarının öncülüğünde büyüdü. Ancak önümüzdeki dönemde gıda dışı alanlarda da hareketlilik görülecek. Franchise danışmanlarına göre, büyük şehirlerde gıda, perakende, eğitim ve hizmet gibi birçok alanda doygunluğa ulaşıldı. UFRAD, üyelerine önümüzdeki dönemde Anadolu ve yurtdışında büyüme planları yapmasını öneriyor. İnsanların dışarıda yemek yeme alışkanlıklarının artması, toplumun sosyalleşme alışkanlıklarının değişmesi, yeni alışveriş merkezlerinin hız kesmeden açılması, insanların yoğun iş temposu sebebiyle temizlik, boya, tamir gibi bazı hizmetleri dışarıdan almaları, gelir düzeyi yükseldikçe zevk ve tercihlere olan eğilimlerin artması, değişen dünyayla birlikte insanların dış görünüşlerine önem vermesi, gelişen konut piyasası sayesinde, Türkiye’de restoran pazarında, markalı kafeler, bistrolar, fast-food, hazır giyim, hizmet sektörü, kişisel aksesuar, hediyelik eşya, tasarımlı dekoratif ürünler, duvar süsleri, bijuteri, kıymetli taşlar, spor merkezleri, emlak alım satımı gibi alanlarda franchising yaygınlaşıyor. Zincirlerin sektörlere dağılımı %24 yiyecek, %27 ürün, %16 hizmet, %33 giyim olarak belirlandi. Market, yetişkin giyim ve aksesuar zincirlerinin sayısı 200’den fazla. Kafe, fast-food ve restoran zincirlerinin sayısı ise 100’ü aşmış durumda. Alışveriş merkezlerinin hızlı yayılmasının da etkisiyle, Türkiye’de bir franchise markası patlaması yaşanıyor. Avrupa Franchise Federasyonu (EFF) istatistiklerine göre Türkiye franchise zinciri sayısında Avrupa birincisi. Türkiye’yi bin 375 markayla Fransa, 960 markayla Almanya izliyor.
FRANCHİSE PAZARINA GİRMEK İSTEYENLER NELERE DİKKAT ETMELİ?
Türkiye ekonomisinin, genç nüfusun çok oluşu ve jeopolitik konumu bakımından dünya pazarlarına yakınlığı gibi üstün özellikleri var. Bu nedenle Türkiye’de yatırım planları olan şirket sayısı da giderek artıyor. ABD, Kanada, Almanya, İspanya, Hindistan gibi birçok ülkeden farklı sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin Türkiye’ye yatırım yapma planları yaptığını duyuyoruz. Girişimciler ve yatırımcılar yeni bir alana yatırım yaparken orijinal projeler bulmaya özen göstermeli. Başka markalara benzer tasarımlar yapmak, taklit etmek doğru bir çözüm değil. Özgün projeler yaratabilenler ticari başarı sağlayabilir. Bir yatırımcı toplumun taleplerini iyi ölçebilmeli. Yatırım yapacağı alanda doğru markayı, doğru lokasyonda ve doğru ekiple gerçekleştirmeli. Bu unsurlar franchise alanlar kadar mevcut işlerini büyütmek için yeni bir şube açma planı olanlar için de çok önemli. Özellikle doğru lokasyon en önemli başarı kriteri olarak görülüyor. Kurgulanan işin doğru yerde büyüyebilmesi için bu konuda çok titiz araştırma yapılmalı. Zira öneklere baktığımızda en önemli başarısızlık nedenleri hedefsizlik ve yanlış yerde bulunmak olarak karşımıza çıkıyor.
Franchising pazarındaki başarı franchisee (franchise alan) ve franchisor’ın (franchise veren) beklentilerine de bağlı. Franchise sisteminin başarılı olduğunu söylemek için, gerek franchise verenin, gerekse alanın beklentilerinin karşılanması esastır. Franchising veren açısından büyüme ve iş hacminin artması önemlidir. Bu beraberinde verimlilik artışını getirir. Mal ve hizmetlerinin daha fazla satılması franchisor’ın finansal kuruluşlardan kredi bulma imkanını kolaylaştırır. Daha hızlı ve selektif bir dağıtım söz konusu olur. Pazar ile ilgili hızlı ve sürekli bilgi akışı sağlanır. Franchising alan için ise markanın itibarlı olması önemlidir. Böylelikle saygın ve işinde bağımsız olacaktır. Ayrıca yatırımın hızlı geri dönmesi, yaşamak için tatmin edici gelir sağlaması, denenmiş, kendini kanıtlamış, az riskli bir iş olması, düşük maliyetle yüksek gelir sağlaması, rahat satılacak tanınmış marka olması, kolay bulunan, beklentileri sınırlı ve kolay mutlu edilen bir müşteri portföyünün olması, işletmeyle ilgili sorunlar yaşadığında arkasında danışabileceği bir kurum olması önemlidir.
Franchising sisteminin her iki taraf için birtakım sakıncaları da mevcuttur. Franchisor açısından franchising sistemine katılmak için ödenmesi gereken başlangıç bedeli genellikle yüksektir.
Karın taraflar arasında nasıl paylaşılacağı konusundaki kararlar, franchisor’ın finansal gücünden dolayı franchisor tarafından belirlenir. Royalty’nin çok yüksek istenmesi franchise alanların işletmelerini kapatmak zorunda kalmalarına neden olabilir.
Franschisee, standartizasyonun bozulmaması gereği kendi bölgelerinde sattıkları ürünlerin içeriğinde değişiklik yapamazlar. Tüm ürün çeşitlerinin yapılışı, franchise zincirindeki her işletmede aynı olmak zorundadır.
Franchisee açısından yaratıcılık yok olmaktadır. Franchisor’ın koyduğu birtakım kurallara ve kısıtlamalara uyma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Sözleşme aşamasında yeterli araştırma yapılamadığında, karın önemli bir kısmı franchisor’a gitmektedir. Sözleşme konusu ürünün yaygın kullanımı, giriş aidatlarını yükseltmektedir. Anlaşma gereğince franchisor’dan alınması zorunlu bazı ürünlerin piyasadan daha ucuza alınması mümkün olabilmektedir. Sözleşmelerde boşlukların olması durumunda sistemin franchisor lehine çalışması mümkün olabilmektedir. Franchisor’un franchisee’ye güvensizliği, sözleşme ile sağlanan hak ve imkanların sınırlı tutulmasına neden olmaktadır. Bu durumda taraflar arasında sürtüşmeler doğmaktadır.
2014 FRANCHİSİNG BAYİLİK VEREN FİRMALAR LİSTESİ
Türkiye’de hizmet veren en büyük 100 franchise şirketinden bazıları ve şartları şöyle sıralanabiliyor.
ÇİLEK
Franchise bedeli alınmıyor. Türkiye geneli hedefleniyor. Çilek bu yıl da 30 franchise verecek.
İSTİKBAL
Başlangıç bedeli talep edilmiyor. Ancak bazı mimari koşullar var. Banka teminatı isteniyor. 50 franchize verilecek. Türkiye’nin hızla gelişen illeri hedefleniyor.
BELLONA
Banka teminatı ya da ipotek isteniyor. 100 franchize verilecek. Türkiye’nin hızlagelişen illeri hedefleniyor
ARAS KARGO
10 bin TL ile 30 bin TL arasında değişen bir franchise bedeli var. 250 franchize verilecek Türkiye geneli hedefleniyor.
REMAX
26 bin dolar franchise bedeli talep ediyor. Reklam katılım payı yüzde 3. Sürekli franchise ödemesi yüzde 6. Türkiye ve K.K.T.C. Hedefleniyor. 50 franchise verilecek.
TURYAP
6 bin ile 15 bin dolar arasında değişiyor. Aylık 100 dolar+KDV sürekli franchise ödemesi alıyor. 500 franchize verilecek. Türkiye geneli hedefleniyor.
DOĞTAŞ MOBİLYA
Başlangıç bedeli talep edilmiyor. Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgesi hedefleniyor. 15 franchise verilecek.
LEE- WRANGLER
Giriş bedeli talep edilmiyor. 25 franchize verilecek. Türkiye geneli hedefleniyor.
EXPRESS KARGO –FEDEX
İsim hakkı 2 bin 500 ile 15 bin Euro arasında değişiyor. 100 franchize verilecek. Türkiye geneli hedefleniyor.
TEFAL
Tefal (Perakende) Giriş bedeli yok. Yeni açılan AVMler ve Tefal Shop’un hala olmadığı şehirler hedefleniyor. 11 franchise verilecek.
MOTTA
Başlangıç bedeli 10 bin ile 30 bin dolar arasında değişiyor. İsim hakkı yüzde 1 oranında talep ediliyor. Yeni yapılan uydu kentler başta olmak üzere, henüz Motta olmayan İstanbul semtleri, Ege Bölgesi hedefleniyor. 20 franchise verilecek.
PİZZA PİZZA
35 bin dolar isim hakkı var. 250 dolar+KDV reklam katkı payı alınıyor. Marmara ve Doğu Anadolu bölgesi hedefleniyor. 50 franchise verilecek.
ÖZSÜT
20 bin dolar isim hakkı alıyor. Reklam katılım payı yüzde 3 alıyor. Türkiye geneli ve Kıbrıs hedefleniyor. 25 franchise verilecek.
DAILY FRESH
13 bin TL+KDV franchise bedeli alınıyor. Türkiye geneli hedefleniyor. 40 franchise verilecek
ALTINBAŞ
Franchise bedeli alınmıyor. Türkiye geneli ve yurtdışı hedefleniyor. 22 franchise verilecek.
REALTY WORLD
5 bin ile 25 bin dolar arasında bir giriş bedeli isteniyor. İsim hakkı yüzde 2. Türkiye geneli hedefleniyor. 150 franchise verilecek.
CENTURY 21
Başlangıç bedeli lokasyona göre 12 bin dolar ila 22 bin dolar arasında değişiyor. Yüzde 2 reklam katılım payı, yüzde 6 sürekli franchise ödemesi alıyor. Ankara, İzmir, Antalya hedefleniyor. 135 franchise verilecek.
RETÜRK
8 ile 15 bin TL arasında değişen bir franchise bedeli alınıyor. Aylık cironun yüzde 5′i royalty alınıyor. Büyük şehirler ve Türkiye geneli hedefleniyor. 55 franchise verilecek.
KOMAGENE
20 bin TL franchise bedeli var. Cironun yüzde 3′ü reklam katılım bedeli alınıyor. Türkiye geneli hedefleniyor. 50 franchise verilecek.
KOÇAK GAYRİMENKUL
10 bin dolar+20 bin dolar franchise bedeli isteniyor. 100 dolar+KDV sürekli franchise ödemesi alıyor. Türkiye geneli ve yurtdışı hedefleniyor. 200 franchise verilecek.
STORK’S MÜCEVHERAT
Giriş bedeli yok. Reklam payı projeye göre alınıyor. Anadolu’da bayisi olmayan illeri hedefliyor. 5 franchise verilecek.
ATASAY
Giriş bedeli talep edilmiyor.Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgeleri’ni hedefliyor. 10 franchise verilecek.
KOTON
Başlangıç bedeli proje bazında belirleniyor. Türkiye, Balkanlar, Ortadoğu, Türki Cumhuriyetleri, Rusya hedefleniyor. 10 franchise verilecek.
SULTANAHMET KÖFTECİSİ
50 bin dolar franchise bedeli istiyor. Reklam katılım payı yüzde 4. Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Doğu Karadeniz, Akdeniz bölgesi hedefleniyor. 30 franchise verilecek.
TATLICI TOMBAK
20 bin TL franchise bedeli alınıyor. Aylık 200 dolar royalty alınıyor. Türkiye geneli hedefleniyor. 20 franchise verilecek.
BURGER KING
Franchise giriş bedeli 40 bin dolar. Ortalama İşletme sermayesi 500 bin dolar. Reklam katılım payı yüzde 5. Sürekli franchise ödemesi yüzde 8. Türkiye geneli hedefleniyor.
DOMİNO’S PİZZA
Başlangıçta 40 bin dolar+KDV talep ediliyor. İsim hakkı olarak cironun yüzde 8′i talep ediliyor. Bodrum ve Fethiye hedefleniyor. 40 franchise verilecek.
HACIOĞLU
20 bin dolar franchise bedeli alınıyor. Şirket yatırımcıya 220 bin dolara anahtar teslim restoran veriyor. Aylık cironun yüzde 5′i royalty alınıyor. İstanbul, Ankara, İzmit, Bursa, Balıkesir, Antalya, İzmir ve Samsun hedefleniyor. 12 franchise verilecek.
MAVİ JEANS
Franchise bedeli alınmıyor, ancak değişen miktarlarda teminat mektubu koşulu bulunuyor. Türkiye geneli hedefleniyor. 10 franchise verilecek.
KAVRAM
Franchise bedeli değil sadece reklam payı isteniyor. Ancak bu yayınlara göre farklılık gösteriyor. Orta Karadeniz, İstanbul (Anadolu ve Avrupa Yakası) Trakya Bölgesi hedefleniyor. 20 franchise verilecek.
MACHARNA
10 bin dolar kiosk bedeli, 5 bin dolar franchise bedeli talep ediliyor. Türkiye geneli hedefleniyor. 157 franchise verilecek.
KANZ
Franchise bedeli alınmıyor. İstanbul, Ankara, İzmir, bölge olarak Karadeniz bölgesi, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu hedefleniyor. 15 franchise verilecek.
ATOM TOST
10 bin Euro franchise bedeli talep ediliyor. Aylık cironun yüzde 5′i royalty alınıyor. Türkiye geneli hedefleniyor. 17 franchise verilecek.
DEĞİRMEN PASTANELERİ
30 bin Euro Franchise bedeli isteniyor. 10 Bin Euro da proje bedeli isteniyor. Cironun yüzde 1′i reklam payı talep ediliyor. İstanbul, Ankara, Eskişehir, Adapazarı ve İzmir hedefleniyor. 15 franchise verilecek.
OTANTİK KUMPİR
50 bin TL sisteme giriş hakkı bedeli isteniyor. Aylık cironun da % 5′i oranında Royalty bedeli talep ediliyor. Türkiye geneli ve yurtdışı hedefleniyor. 10 franchise verilecek.
POLARİS
Herhangi bir Franchise bedeli yok. Türkiye geneli hedefleniyor. 10 franchise verilecek.
YKM
Giriş bedeli talep edilmiyor. Konya, Samsun, Ordu, Erzincan, Sivas, Tekirdağ, Bolu, Çanakkale, Zonguldak, Tokat, Manisa, Aydın, K.Maraş, Çorum, Kastamonu, Niğde hedefleniyor. 3 franchise verilecek.
BİSSE
Franchise bedeli yok. Yüzde 15 reklam katılım payı isteniyor. Orta Anadolu, Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgesi hedefleniyor. 22 franchise verilecek.
AVIS
Başlangıçta 10-30 bin dolar arası bir bedel isteniyor. Anlaşmalara göre royalty ve reklam payı oranı değişiyor. Türkiye geneli hedefleniyor. 5 franchise verilecek.
ELLE
Başlangıç bedeli talep edilmiyor. Türkiye geneli hedefleniyor. 30 franchise verilecek.
BOYNER
Giriş bedeli veya isim hakkına dair bir bedel talep edilmiyor.Samsun, Zonguldak, Sivas, Gaziantep, Çanakkale, Muğla hedeflenen iller arasında.6 franchise verilecek.
İNCİ DERİ
Başlangıç için herhangi bir bedel talep edilmiyor. Samsun, Konya, Malatya, Antalya, Antakya, İzmit, Erzurum hedeflenen iller arasında. 3 franchise verilecek.
SAMPİ
Başlangıçta 25 bin dolarlık franchise bedeli isteniyor. İsim hakkı için ise Yüzde 6 Reklam Payı isteniyor.Türkiye geneli ve yurtdışı hedefleniyor.50 franchise verilecek.
Erhan Demiralp – Marmara Üniversitesi ’14